Miasto

Kruk w herbie miasta pamiątką po niemieckim okupancie?

2 września 2017

Urzędnicy prezydenta Matyjaszczyka rozpoczęli proces zmiany herbu Częstochowy, w ramach którego w miejsce kruka ma wrócić orzeł

Biuro Prasowe magistratu rozesłało po mediach informację, wedle której prezydent Krzysztof Matyjaszczyk rozpoczął proces przygotowania do zmiany herbu Częstochowy, a dokładniej – jednego z elementów herbowego godła, gdzie na jednej z wież bramnych kruka ma zastąpić (z powrotem) orzeł.

Piastowskie korzenie

Pierwszy herb miasta powstał w XIV wieku i symboliką nawiązywał do korzeni miasta, których dopatruje się w zwierzchnictwie lennym księcia Władysława Opolczyka posługującego się symboliką lwa – panowania nad Rusią Halicką i orła – księstwa opolskiego. Zwierzęta ulokowano na wieżach bramnych wieńczących mury miasta.

Orzeł pojawiał się na kolejnych wersjach graficznych herbu i pieczęciach miejskich. Aż do II Wojny Światowej…

Niemiecka spuścizna

Okazuje się, że kruk – kojarzony z symboliką paulińską – dostał się do herbu miasta za sprawą niemieckiego okupanta w 1942 roku, który zakazał stosowania postaci orła, rozumianego jako elementu polskiej tożsamości. Wtedy to właśnie orła zamieniono na kruka.

Po II Wojnie Światowej funkcjonowała nigdy nie sformalizowana postać herbu miasta z orłem obok lwa, jednak dokładnie 50 lat po niemieckiej ingerencji w dziedzictwo miasta nas radni powtórzyli ten sam gest strącając orła o wstawiając kruka trzymającego bochen w dziobie.

Jak twierdzi profesor Marceli Antoniewicz z Wydziału Filozoficzno-Historycznego Akademii Jana Długosza, uchwałę w 1992 roku podjęto pomimo protestów czołowych krajowych heraldyków i nikt nie mógł jej zablokować, bo wtedy jeszcze nie wznowiono prac Komisji Heraldycznej, która na taki akt nigdy nie wyraziłaby zgody.

Grzeszny kruk Paulinów

Zwierzę z herbu ustanowionego w 1992 roku już bezpośrednio nawiązuje do zakonu oo.Paulinów na Jasnej Górze. Z niezrozumiałych przyczyn radni pierwszego powojennego częstochowskiego samorządu uznali orła za symbol minionej epoki.

Według rozpoznania przeprowadzonego przez prof. Antoniewicza kruk w symbolice chrześcijańskiej utożsamiany jest z grzechem i w takim kontekście pojawił się w heraldyce zakonu… w XVII-wiecznej Portugalii, gdzie kojarzony był z przekazem św.Hieronima o kruku grzeszniku, który w dziobie przynosił chleb św. Pawłowi.

Zdaniem historyka sama Częstochowa nigdy nie była miastem stricte klasztornym, więc nie ma powodu, aby heraldycznie się z nim wiązała.

Przywrócić harmonię na 800-lecie

Zgodnie ze sztuką heraldyczną, w herbach nie powinno się stosować więcej, niż trzech barw. Zdaniem prof. Anoniewicza ingerencja radnych z 1992 r. spowodowała zniszczenie zarówno zabytku, jak i dzieła sztuki:

– Dodano czwartą barwę, a w heraldyce dopuszczane są trzy, ta czarna barwa kruka spowodowała destabilizację. Herb jest nieczytelny, fatalnie oddziałuje

– powiedział w czasie konferencji prasowej z udziałem prezydenta Matyjaszczyka, który podsumował spotkanie słowami:

Krzysztof Matyjaszczyk [M.Biś]

– Przygotowując się do tak ważnych obchodów należałoby wrócić do tradycji miasta. Dlatego poprosiłem dwóch znakomitych profesorów, którzy wspólnie stworzyli już kilkadziesiąt polskich herbów do opracowania tego naszego. Pod kątem heraldyki zrobi to prof. Marceli Antoniewicz, a plastyki prof. Andrzej Desperak. Startujemy, będziemy tę sprawę procedować z Radą Miasta i Komisją Heraldyki. Do wprowadzenia tych zmian przekonała mnie szczególnie informacja, że herb z krukiem wprowadziły po raz pierwszy dla Częstochowy niemieckie władze okupacyjne

– powiedział Matyjaszczyk.

Jeżeli inicjatywa nie spotka się z działaniami kontrującymi, to odbudowany herb Częstochowa odzyska w 2020 r. na jubileusz 800. lat dziejów pisanych naszego miasta. To z 1220 roku pochodzi najstarszy zachowany dokument świadczący o istnieniu grodów, które połączono na początku XIX wieku w obecną Częstochowę.

KOMENTARZ: Czemu nie…

Tak naprawdę niewielu Częstochowian, zwłaszcza starszych, zdaje sobie sprawę z faktu posiadania kruka na godle naszego herbu. Zawsze spotykałem się ze zdziwieniem i pytaniem: „Jak to kruk?”. W świadomości Częstochowian trwale zapisał się obraz lwa i orła na wieżach wieńczących mur miasta na tle niebieskiego nieboskłonu. Tamten herb był eksponowany na materiałach propagandowych, folderach informacyjnych, na elementach dekoracji różnych uroczystości, czy choćby nawet na każdym autobusie i tramwaju, gdzie był namalowany, a nie klejony, jak dopiero na powrót od niedawna.

Przez lata dawałem wiarę tłumaczeniom o nawiązaniu do symboliki oo.Paulinów, z klasztorem których Częstochowa jednak jest kojarzona – fakt, że między klasztorem, a miastem nie ma wszak żadnej współpracy, choćby turystycznej. Wcześniej zaś ojcowie zdawali się przyjmować rolę nadzorcy, co dało wyrażenie w słynnym już „wezwaniu na dywanik” Przeora prezydenta Tadeusza Wrony, kiedy wizerunek Częstochowy w kontekście pielgrzymowania na Jasną Górę wykorzystano w filmie komediowym „Idealny facet dla mojej dziewczyny”. Trudno więc znaleźć argumenty na akcentowanie współpracy klasztoru i miasta.

Z zaskoczeniem jednak przyjąłem fakt, że kruk pojawił się za sprawą niemieckiego okupanta. Myślałem, że tkwił on już wcześniej – choćby na herbie oraz pieczęci z lat 1755 i 1778. Ostatecznie zaś kruk z herbie okresu II Rzeczypospolitej został zastąpiony przez kawkę towarzyszącą… łasicy w miejscu lwa.

Jak oceniam inicjatywę Prezydenta? Rzadko mi się zdarza, ale dobrze, choć bez euforii. Przyznaję jednak, że jako dziecko miałem zawsze na poziomie oczu herby namalowane na środkach komunikacji miejskiej, na których tkwił orzeł i to z orłem utożsamiam się, jako Częstochowianin.